Zanim zaczniemy omawiać wykorzystanie karty płatniczej jako legitymacji opiszmy typowe zastosowania.
Karty bankomatowe
Karta bankomatowa służy wyłącznie do dokonywania wypłat gotówki w bankomacie bądź innych operacji, które możliwe są do wykonania z użyciem tego urządzenia, np. zmiana kodu PIN, sprawdzenie stanu rachunku, wydrukowanie historii transakcji na rachunku, złożenie prostego zlecenia płatniczego, operacje czekowe czy dostęp do funkcji depozytowych w bankomacie. Ponieważ producenci bankomatów oraz banki starają się wyposażyć bankomaty w różne dodatkowe funkcje, coraz częściej zdarza się, że w bankomacie możemy wykonywać również specyficzne operacje bezgotówkowe czy transakcje płatnicze np. doładowanie konta telefonu komórkowego. Można zatem stwierdzić, iż karta bankomatowa posiada również pewne ograniczone i ściśle określone funkcje karty płatniczej, dzięki którym możliwe jest wykonanie pewnych transakcji bezgotówkowych za pośrednictwem bankomatu.
„Karta bankomatowa może również posiadać możliwość wypłaty gotówki poza bankomatem – najczęściej dotyczy to sytuacji wypłaty gotówki w kasie banku, która wyposażona jest w elektroniczny terminal umożliwiający dodatkowo weryfikację kodu PIN. Najczęściej banki wydające karty bankomatowe ograniczają jej funkcjonalność wyłącznie do transakcji wypłaty gotówki z bankomatu. Zdarza się jednak, iż bank wydający kartę bankomatową umożliwia wykonywanie nią transakcji również poza bankomatami, w specjalnych samoobsługowych urządzeniach służących np. do dokonywania płatności za bilety komunikacji, zapłatę za parking lub autostradę bądź zapłatę za rozmowy telefoniczne z publicznych aparatów dostosowanych do akceptacji kart. Powyższe rozszerzenia funkcji powodują jednak, iż taka karta musi zostać określona jako karta płatnicza (funkcjonująca wyłącznie w środowisku elektronicznym) i nie może być określana jako wyłącznie karta bankomatowa.”[1]
Decydując się na wybór karty bankomatowej należy zwracać uwagę na następujące informacje:[2]
- liczba i lokalizacja bankomatów danego banku
- liczba bankomatów akceptujących kartę danego banku
- opłaty za wydanie karty
- opłaty za obsługę karty
- wysokość prowizji za wypłatę gotówki z bankomatu
- typ karty- krajowa lub międzynarodowa
- inne dostępne funkcje bankomatu danego banku
„Ponieważ funkcjonalność kart bankomatowych jest bardzo ograniczona, zdecydowana większość banków wydaje karty płatnicze z funkcją kart bankomatowych, które jednocześnie mogą służyć zarówno do przeprowadzenia transakcji w bankomacie jak i do dokonywania płatności w punktach handlowo-usługowych. Warto jeszcze dodać, iż karty bankomatowe mogą być wydawane jako lokalne bądź mogą być wydawane w ramach jednego z międzynarodowych systemów kart bankomatowych, wówczas akceptowane są przez wszystkie bankomaty na świecie oznaczone symbolem danego systemu”[3]
Karty niebankowe
„Wydawcą kart płatniczych mogą również być podmioty sfery niebankowej. Podmioty te na gruncie prawa Unii Europejskiej określa się mianem instytucji finansowych, czyli takich, które wykonują usługi finansowe. Szczególną odmianą kart niebankowych są karty tzw. T&E (Travel and Entertainment) , które są zarazem kartami przedpłatnymi i są wydawane przez dwie wielkie organizacje międzynarodowe- American Express oraz Diners Club, zajmujących się jedynie dokonywaniem rozliczeń z tytułu ich używania. Karty te, z uwagi na wysokie opłaty związane z ich wydaniem, przeznaczone są dla osób dysponujących znacznymi zasobami pieniężnymi. Poprzez szereg dodatkowych uprawnień, takich jak darmowe ubezpieczenia, zniżka przy nabywaniu biletów lotniczych czy przy wynajmie samochodów, wydawca kart T&E zapewnia swoim klientom kompleksową obsługę na całym świecie.
Karty złote
Karty złote oferowane są najlepszym i najlepiej sytuowanym klientom. Oprócz prestiżu zapewniają one wyższe limity wydatków i wiele dodatkowych usług. Posiadaczom kart tego typu oferowane są m.in. zniżki przy nabywaniu biletów lotniczych, wynajmie samochodów, rezerwacji hoteli etc. Wydawca zapewnia również całodobową pomoc (np. ochronę prawną i medyczną). Dodatkowo posiadacz złotej karty korzysta najczęściej ze specjalnego pakietu ubezpieczeniowego. Złota karta traktowana jest przez banki jako ukoronowanie współpracy klienta z bankiem.
Karty platynowe
Karty platynowe są przeznaczone dla grupy klientów o najwyższych dochodach, którzy korzystają ze specjalnej obsługi w ramach instytucji private banking. Są to klienci, których dochody pozwalają na wydawanie dużych kwot na własne potrzeby oraz na posiadanie na rachunku bieżącym znacznych kwot pieniężnych. Oprócz nieograniczonego limitu wydatków otrzymują oni bardzo szeroki pakiet usług pozapłatniczych. Posiadanie tego typu karty wiąże się zatem ze statusem materialnym jej posiadacza. Z uwagi na brak regulaminów tego typu kart, prawa i obowiązki posiadacza karty platynowej normuje indywidualnie, każdorazowo formułowana umowa o wydanie karty płatniczej. W Polsce banki raczej nie emitują kart platynowych, znaczniejsza ich liczba wydawana jest przez banki krajów Unii Europejskiej.”[4]
Karta identyfikacyjna
„Karta identyfikacyjna jest szeroko stosowana w naszym codziennym życiu np. jako karta kontroli dostępu do określonych budynków czy pomieszczeń, karta biblioteczna czy karta stałego klienta. Kart identyfikacyjne posiadają również często różne dodatkowe funkcje, np. funkcje rabatowe a nawet funkcje płatnicze. Podstawowym celem karty jest szybka identyfikacja jej posiadacza – w tym celu karta identyfikacyjna posiada numer, który może być zapisany bezpośrednio na karcie oraz również w sposób umożliwiający jego elektroniczne odczytanie. W zastosowaniach bankowych, karty identyfikacyjne służą do sprawdzenia tożsamości klienta banku podczas realizowania przez niego operacji w oddziale banku. Zastosowanie kart identyfikacyjnych nie tylko upraszcza i skraca proces sprawdzenia tożsamości klienta w oddziale banku, ale również dzięki zastosowaniu kodu PIN zapewnia większy poziom bezpieczeństwa niż tradycyjne metody oparte na porównaniu wzoru podpisu bądź sprawdzeniu dokumentu tożsamości. Karta identyfikacyjna w zastosowaniach bankowych może pełnić również funkcje karty gwarancyjnej do wydawanych przez bank czeków- realizacja czeku wymaga wówczas przedstawienia karty osobie realizującej czek oraz złożenie na czeku podpisu odpowiadającego wzorowi umieszczonemu na karcie. Jak zatem widać, kartą identyfikacyjną jest praktycznie każda karta bankomatowa i karta płatnicza- posiadają bowiem te elementy, dzięki którym bankomat bądź obsługa punktu handlowo-usługowego dokonują pewnego rodzaju identyfikacji posiadacza karty. Zatem banki raczej nie wydają dodatkowych, osobnych kart identyfikacyjnych – do tego celu wykorzystują wydane już klientom ich karty bankomatowe lub płatnicze.”[5]
Wykres 5. Liczba transakcji gotówkowych i bezgotówkowych polskich posiadaczy kart płatniczych na przełomie wieków (mln szt.)
Źródło: opracowanie własne na podstawie Visa International
Karta płatnicza a inne instytucje prawne
„Pojawienie się kart płatniczych na szeroką skalę w Polsce przyniosło ze sobą nie tylko problemy techniczno- organizacyjne, które muszą pokonać instytucje emitujące karty. Nie mniej ważnym problemem jest scharakteryzowanie prawnych aspektów używania kart w powszechnym obrocie. Jako instrument rozliczeniowy karta płatnicza została wymieniona w § 10 zarządzenia Prezesa NBP z dnia 11 grudnia 1992r w sprawie form i trybu rozliczeń pieniężnych za pośrednictwem banków. Przed nowelizacją stanowił on, że na warunkach określonych w umowach strony mogą stosować w rozliczeniach bezgotówkowych także okresowe rozliczenia saldami, rozliczenia planowe oraz karty kredytowe. Chociaż mowa tu była tylko o kartach kredytowych, które są jednym z rodzajów kart płatniczych, to jednak można było wyrazić pogląd, że przepis odnosił się do pozostałych rodzajów kart. Z zarządzenia Prezesa NBP wynikało, że karty kredytowe razem z poleceniem przelewu, czekiem rozrachunkowym należą do form rozliczeń bezgotówkowych. Sytuację tą zmieniła nowela zarządzenia w którym ‘karty kredytowe’ zostały zastąpione pojęciem ‘karty płatnicze’.
Nowe prawo bankowe potwierdzając, że karty płatnicze są instrumentami rozliczeń pieniężnych bezgotówkowych, określa bankowe rozliczenia pieniężne jako dokonywanie zmian w stanie środków pieniężnych na rachunkach bankowych na zlecenie klienta lub w wyniku czynności, które z mocy prawa powodują wskazane zmiany w stanie praw majątkowych klienta. Stanowi więc wprost, że rozliczenia te mogą być przeprowadzane za pomocą kart płatniczych.
Karty płatnicze nie mogą spełniać funkcji pieniądza zastrzeżonej dla pieniądza gotówkowego, ponieważ nie są emitowane przez bank centralny i nie został im przypisany przez państwo atrybut umarzania zobowiązań pieniężnych. Karty płatnicze mogą jednak zaliczać się do sfery związanej z pieniądzem bankowym. Wiąże się to głównie ze źródłami jego kreacji, gdyż i wpłaty pieniądza gotówkowego na rachunki bankowe, i udzielanie kredytu przez bank jest związane z kreowaniem karty płatniczej. Posiadacz tej karty otrzymuje ją od banku wówczas, gdy dysponuje odpowiednimi środkami na rachunku bankowym w postaci regularnych wpływów lub lokaty, a także gdy otrzymał od banku kredyt. Zatem kartę płatniczą możemy traktować jako odzwierciedlenie pieniądza bankowego, którego obieg realizowany jest w formie rozliczeń bankowych i który ma zwykle postać zapisów elektronicznych. Pieniądz bankowy poprzez dokonywanie rozliczeń przemieszcza się pomiędzy rachunkami stron, a bank dokonuje odpowiednich księgowań na rachunkach wierzycieli i dłużników. Dlatego w tym sensie możemy mówić o karcie płatniczej jako pieniądzu ‘plastikowym’, który ma zdolność umarzania zobowiązań pieniężnych. Karta płatnicza posiada jednak te cechy tylko znajdując się w systemie rozliczeń bankowych, gdyż poza nim staje się tylko i wyłącznie zwykłym kawałkiem plastiku, wartym tyle, ile materiał, z którego została zrobiona.”[6]
Karta płatnicza jako znak legitymacyjny
W życiu codziennym z mocy umowy lub zwyczaju powszechnie występują rzeczy, które należą do kategorii znaków legitymacyjnych. Można tu wymienić np. papiery legitymacyjne, dokumenty na okaziciela, znaki na okaziciela, znaki wartościowe, znaki opłat.
„Znaki legitymacyjne są grupą bardzo zróżnicowaną wewnętrznie i sprawiającą trudności w jej usystematyzowaniu. W wielu przypadkach stanowią dowód istnienia umowy i wiążą się z określonym stosunkiem prawnym np. bilety kolejowe, znaczki pocztowe, polisy ubezpieczeniowe, książeczki oszczędnościowe. Są więc dokumentami wskazującymi obowiązek świadczenia od ich przedstawienia.”[7]
W celu scharakteryzowania znaków legitymacyjnych można przyjąć następujące ich cechy:
- brak podpisu wystawcy (cecha która występuje bardzo często)
- brak treści zobowiązania lub określenie tylko jego fragmentu
- nie oznaczenie świadczenia jakie ma być spełnione za ich okazaniem
- nieokreślenie osoby imiennie uprawnionej
„Mając na uwadze te cechy znaków legitymacyjnych oraz fakt, że nie można ustanowić ostrych kryteriów, od których uzależnione byłoby zaliczenie pewnego przedmiotu lub dokumentu do tej kategorii, można zauważyć, że karta płatnicza może być zakwalifikowana do kategorii znaków legitymacyjnych. Charakteryzuje się ona bowiem nieumarzalnością, może utracić swą ważność i być zastrzeżona. Nie jest papierem wartościowym, nie zawiera w sobie treści zobowiązania, nie oznacza wielkości świadczenia, jakie ma być spełnione za jej okazaniem, bez niej nie jest możliwe wykazanie uprawnienia, jakie można zrealizować za jej pośrednictwem.[8]
Karta płatnicza jako dokument
„W myśl kodeksu karnego dokumentem jest każdy przedmiot, z którym związane jest określone prawo albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mogącej mieć znaczenie prawne. Dokumentem jest każdy przedmiot lub zapis na komputerowym nośniku informacji, z którym jest związane określone prawo albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne. Brzmienie tego przepisu obejmuje karty płatnicze już w związku z samą ich istotą, gdyż zawierają one informacje ujęte na pasku magnetycznym lub w mikroprocesorze. Karta płatnicza jest w rzeczywistości miniaturowym dokumentem, pozwalającym odczytać zawarte w niej dane przy użyciu specjalnych czytników.
Karta płatnicza jako środek dowodowy
Jako środek dowodowy karta płatnicza będzie służyć zawsze w sytuacji, gdy konieczne stanie się wykazanie istnienia lub nieistnienia określonego prawa lub obowiązku, a także stanu faktycznego. Istotne jest, że każda karta płatnicza zawiera w sobie widoczne oznaczenie właściciela, czyli banku – emitenta karty, posiadacza karty, którym jest imiennie oznaczona osoba fizyczna lub prawna, a także osoby, która w imieniu podmiotu instytucjonalnego kartą się posługuje, oraz terminu ważności karty. Ponadto na awersie karty znajduje się w widocznym miejscu jej indywidualny numer”[9]
Poszukiwanie konkurencyjnych rozwiązań zwiększających atrakcyjność kart płatniczych spowodowało, że wiele banków wprowadziło kart wielofunkcyjne. Karty takie są pod wieloma względami powiązane z kilkoma rachunkami posiadacza karty. Jedna karta płatnicza może być jednocześnie np. debetową i kredytową, bankomatową i firmową, mikroprocesową. Oznacza to, iż dokonana wcześniej typologia kart płatniczych na podstawie wyróżnionych kryteriów, była niezbędna.
[1] money.pl
[2] A.Bury „Karty …” op.cit. str.101
[3] money.pl
[4] J.Masiota „Elektroniczne…” op.cit. str. 65-68
[5] money.pl
[6] „Karty płatnicze- teoria i praktyka” Jacek Kukulski, Ireneusz Pluta; Dom Wydawniczy ABC 1998r; str. 31-33
[7] W. Szmydt „Bankowe …” op.cit.; str. 54
[8] J.Kukulski, I.Pluta „Karty …” op.cit. str. 36
[9] J.Kukulski, I.Pluta „Karty …” op.cit str. 38
Prace licencjackie karty 